Dzik

Dzik
Locha z warchlakiem
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	ssaki żyworodne
Szczep	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Rodzina	świniowate
Rodzaj	Sus
Gatunek	dzik
Nazwa systematyczna
Sus scrofa
(Linnaeus, 1758)
Status ochronny
Kategoria zagrożenia (CzKGZ) EX EW CR EN VU NT LC Kategoria: niższego ryzyka
Zasięg występowania

Dzik (Sus scrofa) - gatunek ssaka łożyskowego z rzędu parzystokopytnych. Jest przodkiem świni domowej. W Polsce dzik jest pospolity, podlega sezonowej ochronie (lochy od 16 stycznia do 14 sierpnia, a odyńce, wycinki, przelatki i warchlaki przez cały marzec). Jest w Polsce jedynym przedstawicielem tzw. zwierzyny czarnej. Samce mogą ważyć do 200 kg.

Występowanie

Pierwotnie występował w Azji, Europie i północnej Afryce (góry Atlas). Jako zwierzyna łowna został introdukowany w Australii, obu Amerykach, południowej Afryce i na wielu wyspach oceanicznych. Od północno-wschodnich krańców Afryki przez niemal całą Eurazję.

W niektórych rejonach wskutek polowań jego liczebność jest ograniczona. W Wielkiej Brytanii został wytępiony w XVII wieku, jednak wiele dzików hodowlanych uciekło z farm i wracają na niektóre tereny dawnego występowania (Kent, East Sussex, Dorset).

Dziki były wytępione również w Szwecji. W latach 70. XX wieku i później grupki dzików pouciekały z zagród i obecnie populację dzików w południowej Szwecji ocenia się na 50000-70000 osobników. Parlament (Riksdag) zaliczył niedawno dziki do fauny szwedzkiej. W ograniczonym stopniu zezwolono na polowania.

Środowisko

Dzik jest eurytopem, unika tylko terenów otwartych i górskich. Zasiedla głównie obszary o dużej lesistości, ponieważ w lasach znajduje pokarm oraz schronienie. Idealnym siedliskiem dla niego są lasy liściaste i lasy mieszane, gdzie znajduje się najwięcej typowego dla niego pokarmu. Optymalnym środowiskiem dla tego gatunku są prawdopodobnie lasy łęgowe. Dzik dzięki swej plastyczności ekologicznej jest jednym z najważniejszych i najliczniejszych dużych ssaków naszej strefy klimatycznej.

Tryb życia

Zwierzę stadne, żyjące w grupach rodzinnych nazywanych watahami. W skład gromady wchodzi stara locha - przewodniczka - oraz lochy z warchlakami (młode do osiągnięcia dojrzałości płciowej). Pozostałe osobniki są słabiej związane ze stadem. Odyńce rzadko wiążą się z grupą.

Dziki w ciągu dnia odpoczywają w barłogach lub tarzają się w błocie. Wieczorem osobniki wyruszają na żer i pod osłoną nocy wychodzą z lasu na pola. Mogą być szkodnikami upraw.

Dziki słabo widzą, za to posiadają doskonały węch i słuch. Biegają kłusem, w galop zrywają się rzadko i potrafią nim przebiec tylko kilkaset metrów. Dobrze pływają, dlatego występują na jeziornych i rzecznych wyspach.

W stadzie dziki bardzo lubią czyścić sobie nawzajem skórę, czochrając się o pnie drzew. Czasem leżą w barłogu bardzo stłoczone. Dzik jest agresywnym zwierzęciem i w niektórych sytuacjach odważnie szarżuje na wroga. Lochy z potomstwem są szczególnie niebezpieczne.

Pożywienie

Dzik jest typowym wszystkożercą. Żywi się m.in. żołędziami, orzeszkami buczynowymi. Jest utrapieniem rolników - ryjąc, potrafi poczynić wielkie szkody, zwłaszcza w uprawach roślin bulwiastych. W runie znajduje dżdżownice, owady, gryzonie, których nory odnajduje węchem, kłącza roślin, grzyby. Zjada nawet padlinę. Zdobywa pokarm głównie przekopując ziemię swym wrażliwym, wydłużonym ryjem (tzw. gwizdem).

Rozród

Okres godowy, zwany u dzików huczką, trwa zimą - od listopada do stycznia. Po 16-20 tygodniowej ciąży locha może wydać na świat nawet 12 młodych. Locha przed porodem układa sobie legowisko z roślin.

Warchlaki rodzą się z otwartymi oczami i od razu ruszają za matką. W ciągu pierwszych dni walczą o miejsce przy sutkach, ale później ustala się już hierarchia karmienia.

Są bardzo nieodporne na niskie temperatury i jak na parzystokopytne mocno uzależnione od troskliwej opieki matki. Ssą lochę przez 3 miesiące. Po 10 miesiącach wyglądają już jak osobniki dojrzałe. Dziki w naturze dożywają 40 lat.

Wygląd

Długość ciała: 1,1-1,55 m

Długość ogona: 15-30 cm

Wysokość w kłębie: samce prawie metr.

Masa ciała: samce 50-190 kg; samice 35-100 kg. W Karpatach największe samce mogą osiągać prawie 350 kg, natomiast dziki południowoeuropejskie nie dorastają do połowy tej masy.

Ubarwienie dzika jest zmienne. Może przechodzić od niemal czarnego przez brązowo-czerwone po płowe. Z powodu zwyczaju tarzania się w błocie jest zbliżone do barwy gleby występującej w rejonie życia osobnika. Niekiedy sierść na bokach jest tak pozlepiana żywicą, że tworzy pancerz zwany usmołem. Młode dzika, warchlaki, do 3-4 miesiąca życia mają wzdłuż tułowia czarne pasy.

U tego gatunku jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy. Odyniec (samiec) jest znacznie większy od lochy (samicy), a w starszym wieku bardzo rozrastają mu się fajki (kły górne). Dolne kły, zwane szablami, krzyżują się z fajkami i tworzą bardzo groźny oręż tego zwierzęcia.

Podgatunki

• Sus scrofa scrofa (zachodnia Afryka, Europa)
• Sus scrofa ussuricus (północna Azja, Japonia)
• Sus scrofa cristatus (Azja Środkowa, Indie)
• Sus scrofa vittatus (Indonezja)

Udomowienie

W środkowym okresie epoki kamienia na terenie Mezopotamii i Indii rozpoczął się proces udomowienia dzika. Jego forma domowa to świnia domowa (Sus scrofa f. domestica).

Status

Wg Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych dzik ma status gatunku licznego.

Ciekawostki

Dzik jest popularnym zwierzęciem łownym i jako taki doczekał się w języku myśliwych wielu szczegółowych określeń, pozwalających w krótkich słowach opisać zwierzę i jego zachowanie. Z czasem część tej terminologii weszła do języka codziennego, a także języka zoologów. Oto niektóre z tych określeń:

• locha - samica dzika
• warchlaki - młode do 1. roku życia
• przelatki - młode w 2. roku życia
• wycinki - samce od trzeciego do czwartego roku życia
• odyniec - samiec powyżej czwartego roku życia
• samura - stara samica, podobnie jak odyniec żyjąca samotnie
• buchtowanie - wzruszanie ziemi w poszukiwaniu pokarmu
• ciamkanie lub chrapanie - odgłos wydawany przez dzika w czasie buchtowania
• rufft - dźwięk ostrzegawczy wydawany przez lochy
• wataha - stado dzików (podobnie jak u wilka)
• fajki - kły górne odyńców
• szable - ich kły dolne
• liberia- pasiaste ubarwienie młodych do 4 miesiąca życia

Jedną z bardziej znanych legendarnych mistyfikacji jest tzw. Hogzilla - monstrualnych rozmiarów dzik. W rzeczywistości mierzył on 2,25-2,4 m, a nie jak przypuszczano 3,60 m i ważył ok. 360 kg, a nie ok. 450 kg. Został upolowany 17 czerwca 2004 przez amerykańskiego myśliwego Chrisa Griffina. Hogzilli został poświęcony film dokumentalny wyemitowany w 2005 r. w kanale telewizyjnym National Geographic.

---